Περίληψη πρότασης
Οι Βιοτράπεζες, περισσότερο γνωστές ως κέντρα βιολογικών πόρων, συλλέγουν, αποθηκεύουν και επεξεργάζονται ανθρώπινα βιολογικά δείγματα διατηρώντας ταυτόχρονα και τα κλινικά δεδομένα που συνοδεύουν τα εν λόγω δείγματα. Η ίδρυση και η διατήρηση είτε μικρών συλλογών σε εργαστήρια και νοσοκομεία είτε μεγάλης κλίμακας κέντρων αποθήκευσης είναι μια δραστηριότητα που απαιτεί υψηλό επίπεδο γνώσεων και επιδεξιοτήτων. Η λειτουργία των Βιοτραπεζών απαιτεί εξαιρετική προσοχή στην υλοποίηση αξιόπιστων τεχνικών συντήρησης και κατάλληλη διασφάλιση ποιότητας, ώστε να εξασφαλιστεί πως οι κυτταρικές καλλιέργειες, οι ιστοί ή τα άλλα βιολογικά υλικά που θα ανακτηθούν θα δουλέψουν με τον ίδιο τρόπο όπως τα δείγματα που απομονώθηκαν αρχικά Το αντικείμενο της παρούσας πρότασης είναι η δημιουργία ομάδας ειδικών (BBMRI-GR) με στόχο την ολοκλήρωση μελέτης σκοπιμότητας σχετικά με την αναγκαιότητα και τα οφέλη της Ελληνικής Ερευνητικής κοινότητας και της Ελληνικής κοινωνίας γενικότερα από τη δημιουργία δικτύου Ελληνικών Βιοτραπεζών.
Η Ευρωπαϊκή Ερευνητική Υποδομή Βιοτραπεζών (Biobanking and Biomolecular Resources Research Infrastructure, BBMRI- EU) είναι ένα δίκτυο Βιοτραπεζών στην Ε.Ε. που στοχεύει να βοηθήσει την πρόσβαση των ευρωπαίων ερευνητών σε ιστούς και δείγματα αίματος ώστε να αξιολογήσουν υποθέσεις εργασίας οι οποίες στη συνέχεια θα μπορέσουν να μεταφραστούν σε θεραπείες και διαγνωστικούς ελέγχους. Η Ελλάδα είναι βασικός εταίρος του BBMRI- EU μέσω της συμμετοχής του Ιδρύματος Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών (Ι.ΙΒ.Ε.Α.Α.) στην κοινοπραξία. Η επιστημονική κοινότητα και το ευρύ κοινό στην Ελλάδα εμφανίζουν αξιοσημείωτη ωριμότητα και έχουν ήδη εμπλακεί στη συζήτηση που διεξάγεται περί Βιοτραπεζών. Με βάση τις ανωτέρω διαπιστώσεις προτείνουμε μια 6μηνη μελέτη σκοπιμότητας που θα καταγράψει όλο το ελληνικό ερευνητικό δυναμικό που εμπλέκεται στη λειτουργία των Βιοτραπεζών (προμηθευτές και χρήστες), θα προωθήσει στις υπάρχουσες και στις υπό κατασκευή βιοτράπεζες τις προτεινόμενες προδιαγραφές και τα ερωτηματολόγια που έχουν ήδη διαμορφωθεί από το αντίστοιχο Ευρωπαϊκό πρόγραμμα BBMRI (Biobanking and Biomolecular Resources Research Infrastructure), θα εστιασθεί στα υπάρχοντα προβλήματα στη συλλογή, επεξεργασία και φύλαξη βιολογικού υλικού, θα καταγράψει τη σημασία και τη συμβολή της Βιοπληροφορικής σε θέματα οργάνωσης βιοτραπεζών, θα αναδείξει θέματα ηθικής νομικής και κοινωνικής φύσεως που σχετίζονται με τις βιοτράπεζες, και θα διαμορφώσει προτάσεις για την μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα των Βιοτραπεζών στα Ελληνικά δεδομένα. Συνολικά, η μελέτη σκοπιμότητας πέραν της καταγραφής των παραπάνω θα αναλύσει τις οικονομικές επιπτώσεις από τη δημιουργία της προτεινόμενης υποδομής (Δικτύου Ελληνικών Βιοτραπεζών) και θα πρωτοστατήσει στην ενημέρωση του Ελληνικού πληθυσμού για τη σημασία των βιοτραπεζών και τη συμβολή τους στην αναβάθμιση της παροχής υγείας στο μέλλον, με έμφαση στην “εξατομικευμένη ιατρική”.
Τα αναμενόμενα οφέλη από την πραγματοποίηση του προτεινόμενου προγράμματος πρόκειται να είναι η πληρέστερη ενημέρωση και ο συντονισμός των ελλήνων ερευνητών, η διασύνδεσή τους με την πανευρωπαϊκή προσπάθεια, η δυνατότητα πρόσβασής τους σε βιολογικό υλικό άλλων βιοτραπεζών, η ενεργοποίηση της σύγκλισης της Ελληνικής νομοθεσίας με αυτή των άλλων ευρωπαϊκών χωρών και τέλος η οργανωμένη προσέγγιση του θέματος της αειφόρου ανάπτυξης των βιοτραπεζών
Τίτλος Πρότασης: Ανάπτυξη Δικτύου Ελληνικών Βιοτραπεζών
Ακρωνύμιο Πρότασης: BBMRI-GR
Θεματικός Τομέας: 4. Βιολογικές και Ιατρικές Επιστήμες
BBMRI: Biobanking and Biomolecular Resources Research Infrastructure
Φορέας και Όνομα-Επώνυμο Συντονιστή: Ίδρυμα Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών (Ι.ΙΒ.Ε.Α.Α.), Δρ. Δημήτριος Θάνος
Συμμετέχοντες φορείς και αντίστοιχοι επιστημονικοί εκπρόσωποι:
Λίστα συμμετεχόντων / κοινοπραξίας:
Φορέας | Επιστημονικός υπεύθυνος / εκπρόσωπος |
1. Συντονιστής (Ανάδοχος-Φορέας) Ίδρυμα Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών (Ι.ΙΒ.Ε.Α.Α.) | Δρ. Δημήτριος Θάνος |
2. Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ) | Δρ. Ευστράτιος Πατσούρης |
3. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ) | Δρ. Θεόδωρος Σκλαβιάδης |
4. Πανεπιστήμιο Πατρών (ΠΠΑ) | Δρ. Νικόλαος Μοσχονάς |
5. Πανεπιστήμιο Κρήτης (ΠΚΡ) | Δρ. Βασίλης Γεωργούλιας |
6. Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων (ΠΙΩ) | Δρ. Βαγγέλης Μπριασούλης |
7. Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας (ΠΘΕ) | Δρ. Αναστάσιος Γερμενής |
8. Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης (ΔΠΘ) | Δρ. Δημοσθένης Μπούρος |
9. Εθνικό Κέντρο Ερευνών Φυσικών Επιστημών Δημόκριτος (ΔΗΜ) | Δρ. Κούλης Γιαννουκάκος |
10. Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ) | Δρ. Αλέξανδρος Πίντζας |
11. Ελληνικό Ινστιτούτο Παστέρ (ΕΙΠ) | Δρ. Ανδρέας Μεντής |
12. Κέντρο Ερευνών Βιοιατρικών επιστημών «Αλέξανδρος Φλέμιγκ» (ΦΛΕΜΙΓΚ) | Δρ. Γιώργος Παναγιώτου |
13. Ιδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ) | Δρ. Καφετζόπουλος |
14. Ελληνικό Ιδρυμα Υγείας (ΕΙΥ) | Δρ. Τριχοπούλου |
15. Ειδικό Αντικαρκινικό Νοσοκομείο Πειραιά «Μεταξά» (MET) | Δρ. Χρήστος Βαλαβάνης |
16. Γενικό Νοσοκομείο Αθηνών «Ευαγγελισμός» (EΥΑ) | Δρ. Θεοδώρα Παπαδάκη |
17. Νοσοκομείο Γ. Παπανικολάου (ΝΓΠ) | Δρ. Κώστας Σταματόπουλος |
18. Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο (ΧΑΡ) | Δρ. Γιάννης Μανιός |
Επιστημονική αρτιότητα και πληρότητα των προτεινόμενων δραστηριοτήτων, ποιοτική σύνθεση του Δικτύου και αναμενόμενα οφέλη
Περιεχόμενο και στόχος / στόχοι
Προτείνεται η συνεργασία φορέων με κύριο στόχο την κατάρτιση μελέτης σκοπιμότητας για την ανάπτυξη δικτύου Ελληνικών Βιοτραπεζών. Το προτεινόμενο δίκτυο θα σχετίζεται με το αντίστοιχο Ευρωπαϊκό Δίκτυο BBMRI (Biobanking and Biomolecular Resources Research Infrastructure). Για το λόγο αυτό, προτείνεται το ακρωνύμιο BBMRI-GR για την παρούσα πρόταση.
Η Ερευνητική Υποδομή Βιοτραπεζών αποτελεί μία από τις υψηλότερες προτεραιότητες του Ευρωπαϊκού Οδικού Χάρτη Ερευνητικών Υποδομών που έχει εγκρίνει το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για Ερευνητικές Υποδομές (ESFRI, European Strategy Forum on Research Infrastructures) και έχει αρχίσει ήδη να χρηματοδοτείται από το FP7. Συμπεριλαμβάνεται στα 16 έργα για τα οποία η Γενική Γραμματεία ¨Ερευνας και Τεχνολογίας έχει εκφράσει ενδιαφέρον και ανήκει στο Θεματικό Τομέα 4, Βιολογικές και Ιατρικές Επιστήμες.
Η παρούσα πρόταση διερευνά την αναγκαιότητα για τη δημιουργία δικτύου Ελληνικών Βιοτραπεζών και τα θέματα με τα οποία πρέπει να ασχοληθεί η μελέτη σκοπιμότητας με στόχο να καταστεί η υποδομή αυτή ιδιαίτερα λειτουργική και επωφελής για την Ελληνική επιστημονική κοινότητα. Προτείνεται η αρχική φάση να εξελιχθεί με βάση τις επεξεργασμένες ήδη κατευθύνσεις της πανευρωπαϊκής προσπάθειας για συντονισμό των υπαρχουσών βιοτραπεζών και δημιουργία νέων, γνωστής σαν BBMRI (Biobanking and Biomolecular Resources Research Infrastructure). Το Υπουργείο Ανάπτυξης και ειδικότερα η Γενική Γραμματεία Ερευνας και Τεχνολογίας συμμετέχουν στο πρόγραμμα BBMRI και έχουν υποδείξει το προτεινόμενο σαν Ανάδοχο Φορέα, το Ιδρυμα Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών (ΙΙΒΕΑΑ) σαν τον Εθνικό Κόμβο για τη σύνδεση της χώρας μας με την Πανευρωπαϊκή προσπάθεια. Με βάση το δεδομένο αυτό, το ΙΙΒΕΑΑ υποβάλλει αυτή την πρόταση σαν ο συντονιστικός Φορέας.
Βιοϊατρικά δείγματα υψηλής ποιότητας τα οποία συνοδεύονται από αναλυτικά στοιχεία σχετικά με το ιστορικό των δοτών και τα οποία μπορεί να αναζητηθούν και να ανευρίσκονται με ευκολία, είναι απαραίτητα στις σύγχρονες ερευνητικές προσπάθειες, τόσο για ακαδημαϊκές μελέτες όσο και για μελέτες που ενδιαφέρουν ιδιωτικούς φορείς. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο επιχειρείται ο συντονισμός των υπαρχουσών βιοτραπεζών ποικίλων δειγμάτων (πληθυσμιακές βιοτράπεζες, βιοτράπεζες ασθενειών) με στόχο τη μείωση των περιττών προσπαθειών, την ευκολία επίτευξης στατιστικά σημαντικών συμπερασμάτων, την ευρύτερη δυνατή επικοινωνία (ανταλλαγή απόψεων και υλικών) μεταξύ των ερευνητών και τελικά την καθιέρωση της πρωτοκαθεδρίας της Ευρώπης σε παγκόσμιο επίπεδο στο ζήτημα των Βιοτραπεζών. Η Ελλάδα πρέπει να χρησιμοποιήσει την παρούσα συγκυρία, να αναπτύξει περισσότερο τις υπάρχουσες βιοτράπεζες, να δημιουργήσει νέες βιοτράπεζες, να υιοθετήσει τις υψηλότερες δυνατές προδιαγραφές για τη συλλογή, φύλαξη, κωδικοποίηση και μελλοντική χρήση των δειγμάτων και να αποκτήσει ισχυρή παρουσία στο Ευρωπαϊκό γίγνεσθαι στο ζήτημα αυτό. Αυτές οι ενέργειες θα κάνουν την Ελλάδα πιο αξιόπιστο και ανταγωνιστικό μέλος του Ευρωπαίκού γίγνεσθαι στο πεδίο των βιοτραπεζών και στη μεταφραστική έρευνα γενικότερα.
Στο πλαίσιο αυτό, προτείνεται μια αρχική φάση, κατά την οποία στόχος θα είναι δημιουργία και παράδοση Μελέτης Σκοπιμότητας για το κέρδος της Ελληνικής επιστημονικής κοινότητας από τη δημιουργία ενός μεγάλης εμβέλειας Πανελλήνιου Δικτύου Βιοτραπεζών (BBMRI-GR.). Για την ολοκλήρωση της μελέτης σκοπιμότητας, προτείνεται κατά την φάση αυτή το πρόγραμμα να εστιασθεί σε ζητήματα επιστημονικά, διοικητικά, τεχνικά, νομικά, και οικονομικά, όπως περιγράφονται με συντομία παρακάτω.
Συγκεκριμένα προτείνεται η μελέτη Σκοπιμότητας για το BBMRI-GR κατά την αρχική φάση:
Πρώτον, να καταγράψει το ασχολούμενο ερευνητικό δυναμικό και τις ήδη υπάρχουσες δραστηριότητες συλλογής βιολογικού υλικού και τις υφιστάμενες βιοτράπεζες των συμμετεχόντων φορέων
Δεύτερον, να προωθήσει στις υπάρχουσες και στις υπό σύσταση βιοτράπεζες τις προτεινόμενες προδιαγραφές και τα ερωτηματολόγια του BBMRI με στόχο την εφαρμογή κοινών, υψηλής ποιότητας πρακτικών στους χειρισμούς συλλογής επεξεργασίας, φύλαξης και ανάκλησης του βιολογικού υλικού. Ειδικότερα στο θέμα της ελλιπούς καταγραφής στοιχείων από το ιστορικό των δοτών, να εισηγηθεί τρόπους βελτίωσης της κατάστασης.
Τρίτον, να διοργανώσει μια ισχυρή ομάδα Βιοπληροφορικής με στόχο να σχεδιαστεί η ηλεκτρονική δικτύωση και φυσική επικοινωνία μεταξύ των κατά τόπους μονάδων με στόχο την ορθολογική και ασφαλή διαχείριση και αξιοποίηση των κατά τόπους συλλογών βιολογικού υλικού.
Τέταρτον, να αναλύσει και να εισηγηθεί τους όρους πρόσβασης, διάθεσης και αξιοποίησης του αποθηκευμένου βιολογικού υλικού και από τους ερευνητές των συμμετεχόντων φορέων αλλά και από την ευρύτερη ερευνητική κοινότητα.
Πέμπτον, να επιληφθεί θεμάτων νομικής και βιοηθικής φύσεως που σχετίζονται με τις βιοτράπεζες και να επιδιώξει την ιδανικότερη λύση τους στα πλαίσια της ελληνικής και ευρωπαϊκής νομοθεσίας.
‘Εκτον, να οργανώσει ενημερωτικές ημερίδες με ομιλίες ειδικών στις κατά τόπους μονάδες του δικτύου της Εθνικής Βιοτράπεζας και επιμορφωτικά σεμινάρια (training courses) για το ερευνητικό προσωπικό, αλλά και γενικώτερα να πρωτοστατήσει στην ενημέρωση του Ελληνικού πληθυσμού για τη σημασία των βιοτραπεζών και τη συμβολή τους στην αναβάθμιση της παροχής υγείας στο μέλλον, με έμφαση στην «εξατομικευμένη ιατρική», και
Έβδομον, να επιχειρήσει μια ανάλυση κόστους-οφέλους για την συζητούμενη υποδομή και να διαμορφώσει προτάσεις για την μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα των Βιοτραπεζών στα Ελληνικά δεδομένα.
Τα αναμενόμενα οφέλη από την πραγματοποίηση του προτεινόμενου προγράμματος πρόκειται να είναι πέραν της προγραμματισμένης μελέτης σκοπιμότητας η πληρέστερη ενημέρωση των ελλήνων ερευνητών και ο συντονισμός των προσπαθειών τους, η διασύνδεσή τους με την πανευρωπαϊκή προσπάθεια με την οποία θα εξασφαλισθούν υψηλά κριτήρια για τη συλλογή, επεξεργασία, φύλαξη και χρήση του βιολογικού υλικού, η δυνατότητα πρόσβασής τους σε βιολογικό υλικό άλλων βιοτραπεζών, η συστηματική προσπάθεια για σύγκλιση της Ελληνικής νομοθεσίας με αυτή των άλλων ευρωπαϊκών χωρών σε θέματα νομικά και βιοηθικά και τέλος η οργανωμένη προσέγγιση του θέματος της οικονομικής αυτονομίας και αειφόρου ανάπτυξης των βιοτραπεζών. Μακροπρόθεσμα, η δημιουργία και ο συντονισμός ενός δικτύου Ελληνικών Βιοτραπεζών θα μπορεί να έχει ένα σημαντικό θετικό αποτέλεσμα στη διαδικασία παροχής υγείας στον Ελληνικό πληθυσμό, δεδομένου ότι θα υπάρξουν βιολογικά δείγματα και δεδομένα για αξιόπιστες μακροπρόθεσμες μελέτες πολλών παραγόντων που σχετίζονται με την υγεία του πληθυσμού, και μάλιστα στο πλαίσιο της εξατομικευμένης ιατρικής.
Επίσης, σημαντικότατο όφελος θα προκύψει στο χώρο της βελτίωσης της παροχής υπηρεσιών υγείας στον Ελληνικό πληθυσμό, λόγω της χρησιμότητας του δικτύου για την προώθηση των στόχων του EARTIS (European Advanced Translational Research Infrastructure in Medicine), πρόγραμμα για το οποίο η δημιουργία Ελληνικού Δικτύου έχει επίσης υπαχθεί στις υψηλές προτεραιότητες της Γενικής Γραμματείας Έρευνας και Τεχνολογίας (ΓΓΕΤ) του Υπουργείου Ανάπτυξης.
Δεδομένης της προτεινόμενης συμμετοχής κέντρων συλλογής βιολογικού υλικού από όλα τα μέρη της Ελληνικής επικράτειας όπου υπάρχουν τέτοιες συλλογές, η παρούσα πρόταση θα συμβάλει επίσης στην εν γένει ανάπτυξη των Περιφερειών αυτών.
Περιεχόμενο και ποιοτικά χαρακτηριστικά της μελέτης σκοπιμότητας
Θα παρουσιασθούν με αναλυτικό τρόπο:
Η Στρατηγική για την υλοποίηση της μελέτης σκοπιμότητας
Τα Ποιοτικά Χαρακτηριστικά της μελέτης σκοπιμότητας και
Η Ικανότητα του Δικτύου για την υλοποίηση της μελέτης σκοπιμότητας
Στρατηγική που προτείνεται για την υλοποίηση της μελέτης σκοπιμότητας
Προτείνεται η στρατηγική για την υλοποίηση της μελέτης σκοπιμότητας να βασιστεί στους παρακάτω άξονες:
Πρώτον, την αναζήτηση, ανεύρεση και ενεργοποίηση του μεγαλύτερου δυνατού μέρους των Ελλήνων επιστημόνων που ασχολούνται με βιοτράπεζες, χωρίς αποκλεισμούς αλλά και με κριτήριο της υψηλή ποιότητα της ερευνητικής δουλειάς.
Δεύτερον, την αναζήτηση και ενεργοποίηση και αξιόλογων ερευνητικών ομάδων που δεν ασχολούνται προς το παρόν με βιοτράπεζες αλλά πρόκειται να χρησιμοποιήσουν αυτή την υποδομή για τη βελτίωση και διεύρυνση των ερευνητικών τους κατευθύνσεων.
Τρίτον, την εμπλοκή έμπειρων επιστημόνων (Νομικών, Ειδικών σε θέματα Βιοηθικής, Ειδικών σε θέματα Βιοπληροφορικής) που ενεργοποιούνται σε πεδία σχετιζόμενα με τη λειτουργία των βιοτραπεζών ώστε να συμβάλουν στην πληρέστερη υλοποίηση της μελέτης σκοπιμότητας.
Τέταρτον, τη δημιουργία ενός ευέλικτου σχήματος διοικητικής δομής ώστε να συντονίζονται όλοι οι εμπλεκόμενοι στο προτεινόμενο δίκτυο και οι ενέργειές τους κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο.
Πέμπτον, τη μετά από επισταμένη προετοιμασία διοργάνωση τουλάχιστον δύο συναντήσεων της ολομέλειας των συμμετεχόντων στο δίκτυο για παραγωγικές συζητήσεις και προώθηση της μελέτης σκοπιμότητας.
Έκτον, τη διοργάνωση συναντήσεων μελών του Συντονιστικού Οργάνου του δικτύου με μέλη της Ακαδημαϊκής και Ερευνητικής Κοινότητας σε πολλά μέρη της Ελληνικής επικράτειας (εκτός Αθηνών, κατά προτίμηση σε μέρη όπου υπάρχουν Ιατρικές Σχολές), ώστε να υπάρξει η πληρέστερη δυνατή ενημέρωση αλλά και η συλλογή και επεξεργασία εμπειριών από όλους τους συναδέλφους.
Έβδομον, την επιδίωξη συντονισμού για τις συναντήσεις εκτός Αθηνών με τους αρμόδιους της πρότασης για την υποδομή Μεταφρασtικής Έρευνας (EATRIS), με την οποία σχετίζεται και η υποδομή των Βιοτραπεζών, ώστε να υπάρξει και πληρέστερη ενημέρωση και εξοικονόμηση πόρων.
Όγδοον, την κατανομή των προτεινομένων εργασιών σε διακριτά Πακέτα Εργασίας (βλέπε παρακάτω το σχετικό τμήμα της πρότασης) που ονομάζονται Τύποι Ενεργειών (ΤΕ) και την στενή παρακολούθηση της πορείας των εργασιών του κάθε ΤΕ.
Ένατον, την πρόσκληση για ομιλίες ειδικών επιστημόνων που συμμετέχουν στην Πανευρωπαϊκή προσπάθεια δημιουργίας δικτύου βιοτραπεζών (BBMRI), με στόχο την πληρέστερη ενημέρωση για τα ζητήματα που προκύπτουν σε ευρωπαϊκό επίπεδο σχετικά με την αντίστοιχη μελέτη σκοπιμότητας.
Δέκατον, την αποστολή μελών του προτεινόμενου δικτύου σε συναντήσεις αντίστοιχων Πακέτων Εργασίας του Πανευρωπαϊκού δικτύου, για πληρέστερη ενημέρωση σχετικά με θέματα που άπτονται της μελέτης σκοπιμότητας.
Ενδέκατον, τη δημιουργία μιας Συμβουλευτικής Επιτροπής (Advisory Board) αποτελούμενης από επιστήμονες κύρους με καλή γνώση των σύγχρονων αναγκών των Ευρωπαϊκών επιστημονικών προσπαθειών στα πεδία της Βιολογίας και της Ιατρικής, με στόχο την κριτική αντιμετώπιση των θεμάτων που άπτονται της Μελέτης Σκοπιμότητας.
Ποιοτικά χαρακτηριστικά της μελέτης σκοπιμότητας
Α. Επικρατούσα κατάσταση (state-of-the-art) διεθνώς
Το τέλος του 20ου αιώνα σημαδεύτηκε από την ολοκλήρωση του προγράμματος αποκωδικοποίησης του ανθρώπινου γονιδιώματος (human genome project). Με την ολοκλήρωση αυτή και με τις προόδους που ακολούθησαν και συνεχίζονται στο χώρο της βιολογίας συστημάτων, ειδικότερα με την ανάπτυξη των προσεγγίσεων των «-omics” (genomics, transcriptomics, proteomics, metabolomics, glycomics, lipidomics), έχει συμβεί μια επανάσταση στο χώρο των βιοϊατρικών επιστημών. Είμαστε πλέον σε θέση να μελετάμε όχι μόνο ασθένειες που οφείλονται σε μεταβολές ενός μόνο γονίδιου, αλλά και άλλες πολυπαραγοντικές ασθένειες με πολύ μεγαλύτερο βαθμό πολυπλοκότητας. Παραδείγματα τέτοιων ασθενειών είναι οι παθήσεις του καρδιαγγειακού συστήματος, ο διαβήτης και το μεταβολικό σύνδρομο γενικώτερα, ο καρκίνος, οι νευροεκφυλιστικές νόσοι, και άλλες, που αποτελούν μάστιγες των σύγχρονων κοινωνιών. Οι γνώσεις μας, σε συνδυασμό με την ανάπτυξη νέων τεχνολογιών ταχείας ανίχνευσης (high-throughput technologies) έχουν δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για την κατανόηση σε βάθος των παθογενετικών μηχανισμών των πολυπαραγοντικών αυτών ασθενειών, τη διάκρισή τους σε ειδικές κατηγορίες που δεν είμαστε σε θέση να καταγράψουμε στο παρελθόν, την ανεύρεση εξειδικευμένων θεραπευτικών στόχων για κάθε κατηγορία, και τελικά την ουσιαστική παροχή στο κοντινό μέλλον της αποκαλούμενης «εξατομικευμένης ιατρικής» (personalized medicine).
Η μελέτη και κατανόηση των πολυπαραγοντικών ασθενειών πρέπει να πάρει υπ’ όψιν της το γεγονός ότι οι παθήσεις αυτές συχνά οφείλονται στη συσσώρευση πολλών μικρών και ανεξάρτητων μεταβολών οι οποίες έχουν τη βάση τους είτε στη γενετική προδιάθεση, είτε στις συνήθειες της ζωής, είτε τέλος στο περιβάλλον. Για να κατανοήσουμε αυτές τις πολλαπλές και πολύπλοκες αλληλεπιδράσεις είναι απαραίτητη η ενδελεχής μελέτη μεγάλου αριθμού βιολογικών δειγμάτων. Τα δείγματα αυτά πρέπει να συνοδεύονται από τις πλέον πλήρεις πληροφορίες σε επιδημιολογικό, κλινικό, βιολογικό και μοριακό επίπεδο. Τα βιολογικά αυτά δείγματα πρέπει να προέρχονται και από ασθενή και από υγιή άτομα, τα οποία να έχουν δώσει τη συγκατάθεσή τους για τη χρήση των δειγμάτων για ερευνητικούς σκοπούς. Από τα παραπάνω προκύπτει η αναγκαιότητα σύγχρονων βιοτραπεζών όπου συλλέγονται, κωδικοποιούνται, υφίστανται την κατάλληλη επεξεργασία και φυλάσσονται βιολογικά δείγματα. Τα δείγματα αυτά μπορεί να είναι DNA, ιστοί, κύτταρα, αίμα ή άλλα βιολογικά υγρά.
Η Ευρώπη έχει μακρόχρονη παράδοση στις βιοτράπεζες, και σε αυτές γενικών πληθυσμών και σε βιοτράπεζες εστιασμένες σε ειδικές ασθένειες. Ωστόσο, η ανάπτυξη νέων τεχνολογιών και οι ανάγκες για πολυκεντρικές μελέτες με μεγάλους αριθμούς, ανέδειξαν μερικά προβλήματα που υπάρχουν με τα σημερινά δεδομένα, τα οποία επιβάλλεται να ξεπεραστούν:
- Η κάθε βιοτράπεζα έχει πεπερασμένο αριθμό δειγμάτων και πολλές φορές στις μελέτες εμφανίζονται προβλήματα με τη στατιστική σημαντικότητα των αποτελεσμάτων
- Υπάχουν διαφορές στα πρωτόκολλα των βιοτραπεζών σε σχέση με συλλογή, επεξεργασία και φύλαξη των δειγμάτων
- Υπάρχουν δυσκολίες και κενά στην καταγραφή πολλών στοιχείων από το ιστορικό των δοτών, υγιών και ασθενών
- Υπάρχουν τεχνικές, νομικές και άλλες δυσκολίες κατά τη διαδικασία αποστολής δειγμάτων από τόπους φύλαξης σε τόπους μελέτης
- Υπάρχουν δυσκολίες στην οικονομική υποστήριξη των βιοτραπεζών για μεγάλα χρονικά διαστήματα
Βασισμένοι στα παραπάνω, οι αντιπρόσωποι των χωρών-μελών της Ευρωπαϊκής ¨Ενωσης στο Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για Ερευνητικές Υποδομές (ESFRI, European Strategy Forum on Research Infrastructures) αποφάσισαν ότι μιά από τις άμεσες προτεραιότητες για την ενίσχυση των Ευρωπαϊκών υποδομών είναι η δημιουργία Πανευρωπαϊκού Δικτύου Βιοτραπεζών. Ακολούθησε η χρηματοδότηση προγράμματος με το όνομα BBMRI (Biobanking and Biomolecular Resources Research Infrastructure), το οποίο στοχεύει με σταδιακό τρόπο να δημιουργήσει ένα πρότυπο, υψηλού επιπέδου δίκτυο. Περισσότερες πληροφορίες για τη δομή και τους στόχους του BBMRI μπορεί να αναζητηθούν στο δικτυακό τόπο www.biobanks.eu.
Με βάση τις ελλείψεις που αναφέρθηκαν παραπάνω, ο στόχος του BBMRI είναι η δημιουργία ενός πανευρωπαϊκού δικτύου βιοτραπεζών με εξαιρετικά υψηλά κριτήρια αποδοχής, επεξεργασίας και φύλαξης δειγμάτων, με κεντρικό συντονισμό, με αναπτυγμένη την βιοπληροφορική υποστήριξη και με μακροπρόθεσμη κοινωνική και οικονομική ενίσχυση. Η πρώτη προπαρασκευαστική φάση του προγράμματος BBMRI ξεκίνησε το Φεβρουάριο του 2008, με τη συμμετοχή αντιπροσώπων από 19 χώρες και από 50 ιδρύματα (Παράρτημα, έγγραφο 1). Επί πλέον, 134 άλλες οργανώσεις είχαν δηλώσει ενδιαφέρον για συμμετοχή. Η λίστα των συμμετεχόντων συνεχώς διευρύνεται.
Στο διοικητικό σκέλος, το BBMRI έχει υιοθετήσει ένα σχήμα όπου για τη δημιουργία του Πανευρωπαϊκού δικτύου, κάθε χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα ορίσει ένα φορέα-αντιπρόσωπο (National Hub), ο οποίος θα συμμετέχει με μέλη του στις εργασίες της προπαρασκευαστικής φάσης, θα έχει την ευθύνη της οργάνωσης σε εθνικό επίπεδο δικτύου βιοτραπεζών και θα ενημερώνει για τις εξελίξεις τις εθνικές βιοτράπεζες.
Η προτεινόμενη μελέτη σκοπιμότητας πρέπει να πάρει σοβαρά υπ’ όψιν της την εμπειρία που έχει αποκτηθεί από την προπαρασκευαστική φάση του ΒΒΜRΙ. Προτείνεται μάλιστα η χρήση των κειμένων και ειδικότερα των ερωτηματολογίων που έχουν ήδη συγκροτηθεί από τα διάφορα πακέτα εργασίας του BBMRI ώστε να γίνει η πληρέστερη δυνατή καταγραφή και εκτίμηση-ανάλυση των Ελληνικών δεδομένων.
Η παρούσα κατάσταση στη Ελλάδα
Για την πληρέστερη περιγραφή της παρούσας κατάστασης στην Ελλάδα, θα θιγούν τα παρακάτω σημεία:
- H Ελληνική (Εθνική) πολιτική
- Οι ενέργειες του Φορέα που προτείνεται να είναι ο Συντονιστικός Φορέας της παρούσας πρότασης (ΙΙΒΕΑΑ)
- Ελληνικές ερευνητικές ομάδες που έχουν ενδιαφέρον να χρησιμοποιήσουν την προτεινόμενη υποδομή
- Χρηματοδοτήσεις που έχουν λάβει αυτές οι ερευνητικές ομάδες
- Γεωγραφική κατανομή των ομάδων αυτών και πιθανών χρηστών της υποδομής
Για την ευκολότερη καταγραφή και ανάλυση των πληροφοριών θα παρουσιαστούν πίνακες με συνοπτικά στοιχεία. Λεπτομερειακό υλικό σχετικό με τις πληροφορίες αυτές θα παρατεθεί στο Παράρτημα Γ της πρότασης.
Ελληνική (Εθνική) πολιτική
Η Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας (ΓΓΕΤ) του Υπουργείου Ανάπτυξης έχει από τα τέλη του 2007 δηλώσει την υποστήριξή της για το BBMRI. Στον πίνακα των πρώτων 50 συμμετεχόντων Κέντρων και Οργανισμών, αναφέρεται η παρουσία της Γενικής Γραμματείας (Παράρτημα, ¨Εγγραφο 1, σελίδα 7/75). Επιπλέον, η Γενική Γραμματεία έχει υποδείξει το Ιδρυμα Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών σαν τον φορέα-αντιπρόσωπο (National Hub) για το BBMRI, και συμμετέχει σε συναντήσεις του BBMRI μέσω μελών του ΙΙΒΕΑΑ. Τέλος η ΓΓΕΤ έχει υποσχεθεί χρηματική υποστήριξη για την κατασκευή νέων σύγχρονων εγκαταστάσεων για Πανελλήνια Βιοτράπεζα στους χώρους του υπό ανέγερση νέου κτιρίου του ΙΙΒΕΑΑ αλλά και για το συντονισμό των Ελληνικών Βιοτραπεζών.
Ενέργειες του ΙΙΒΕΑΑ
Τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου του ΙΙΒΕΑΑ έχουν εγκρίνει τη συμμετοχή και τον κεντρικό ρόλο του Ιδρύματος στην ανάπτυξη των Ελληνικών Βιοτραπεζών και του Δικτύου τους.
Κατά τη διάρκεια του 2008 και του 2009, το ΙΙΒΕΑΑ δραστηριοποιήθηκε με συμμετοχή μελών του Ερευνητικού προσωπικού στις εργασίες ορισμένων Πακέτων Εργασίας του BBMRI.
Επίσης, κατά το 2008, αποφασίστηκε εκ μέρους του Διοικητικού Συμβούλιου του ΙΙΒΕΑΑ να δοθεί για την ενίσχυση των Βιοτραπεζών στην Ελλάδα, ειδικός χώρος περίπου 1200 τετρ. μέτρων σε νέο κτίριο δίπλα στο υπάρχον, του οποίου η ανέγερση θα αρχίσει εντός του πρώτου εξαμήνου του 2009.
Για την βελτιστοποίηση της συμμετοχής του ΙΙΒΕΑΑ στο BBMRI, έγιναν το 2008 δύο προσλήψεις ειδικού προσωπικού που πρόκειται να στηρίξει την προσπάθεια. Συγκεκριμένα, προσελήφθη η κα ¨Ολγα Τζωρτζάτου, απόφοιτος Νομικής ειδικευόμενη σε θέματα συναφή με βιοτράπεζες για να καλύψει αυτό το σημαντικό πεδίο. Επίσης, προσελήφθη ως Ειδικός Λειτουργικός Επιστήμονας ο Δρ. Ιωάννης Μιχαλόπουλος, εξειδικευμένος σε θέματα βιοπληροφορικής, για να στηρίξει τη βιοταπεζα σε συναφή θέματα.
Τέλος, στις 5 Δεκεμβρίου 2008, το ΙΙΒΕΑΑ οργάνωσε ημερίδα που αποτέλεσε το εναρκτήριο συνέδριο του BBMRI στην Ελλάδα, με κεντρικό ομιλιτή τον Ερευνητικό Υπεύθυνο του προγράμματος, καθηγητή Kurt Zatloukal. Την εκδήλωση τίμησαν με την παρουσία τους και χαιρέτισαν ο Υφυπουργός Υγείας και ο Γενικός Γραματέας Έρευνας και Τεχνολογίας του Υπουργείου Ανάπτυξης. Στην εκδήλωση παρευρέθηκαν και μίλησαν και έλληνες ενδιαφερόμενοι ή ενεργά συμμετέχοντες σε βιοτράπεζες. Φυλλάδια σχετικά με το πρόγραμμα της ημερίδας και με τα βασικά χαρακτηριστικά του BBMRI μπορεί να ανευρεθούν σε άλλα σημεία του ιστότοπου.
Ελληνικές ερευνητικές ομάδες που έχουν ενδιαφέρον να συμμετέχουν και να χρησιμοποιήσουν την προτεινόμενη υποδομή
Η μελέτη σκοπιμότητας που θα ετοιμασθεί στο τέλος του προτεινόμενου προγράμματος θα έχει σαν ένα από τα κύρια στοιχεία της την αναλυτική περιγραφή των ερευνητικών ομάδων που ασχολούνται με βιοτράπεζες. Η περιγραφή αυτή θα περιλαμβάνει πληροφορίες για τα είδη των δειγμάτων που συλλέγονται, τον αριθμό τους, τον τρόπο επεξεργασίας και φύλαξης καθώς και μια εκτίμηση των πληροφοριών που συνοδεύουν κάθε δείγμα. Η περιγραφή των υπαρχουσών βιοτραπεζών θα είναι βασικότατο στοιχείο της μελέτης σκοπιμότητας, γιατί θα στοιχειοθετήσει επιχειρήματα υπέρ ή κατά της προσπάθειας συντονισμού τους.
Για να γίνει εφικτή η πλέον λεπτομερειακή καταγραφή, έχει ζητηθεί η συνδρομή από πολλές ελληνικές ερευνητικές ομάδες που ασχολούνται ή έχουν διατυπώσει ενδιαφέρον για συλλογή βιολογικών δειγμάτων. ¨Ολες έχουν δείξει ενδιαφέρον και θετική στάση για τη δημιουργία δικτύου βιοτραπεζών και για την μελλοντική του χρήση για τα ερευνητικά τους ενδιαφέροντα. Επομένως, όλες έχουν πρόθυμα δεχτεί να συμμετέχουν στη μελέτη σκοπιμότητας. Αυτές οι ερευνητικές ομάδες καταγράφονται συνοπτικά στον παρακάτω πίνακα.
Ερευνητικές ομάδες με ενδιαφέρον στη δημιουργία δικτύου βιοτραπεζών (μερική λίστα)
Ονομα Ιδρύματος / Φορέα | Ονόματα Ερευνητικών Ομάδων με ενδιαφέρον για Βιοτράπεζες |
Ιδρυμα Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών | Ενδοκρινολογίας, Νευροεκφυλιστικών Νοσημάτων, Αιματολογικών Παθήσεων, Τράπεζα Ομφαλοπλακουντιακού Αίματος και Μεσεαγχυματικών Κυττάρων |
Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών | Ρετροϊών, Παιδιατρικής Ογκολογίας, Παθολογικής Ανατομικής, Παιδιατρικής Κλινικής |
Αριστοτέλιο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης | 1ης Παιδιατρικής Κλινικής, Ομάδα Μεταδοτικών Σπογγόμορφων Εγκεφαλοπαθειών |
Πανεπιστήμιο Πατρών | Βιολογίας, Κλινικής Ογκολογίας, Παθολογικής Ανατομικής, Αιματολογίας |
Πανεπιστήμιο Κρήτης | Ιατρικής Ογκολογίας, Πνευμολογίας, Νευρολογίας, Αναπτυξιακής Νευρολογίας, Παιδιατρικής και Παιδιατρικής Αιματολογίας-Ογκολογίας, Οφθαλμολογίας, Γαστρεντερολογίας και Ηπατολογίας, Μικροβιολογίας και Λοιμωδών Νοσημάτων, Παθολογικής Ανατομικής, Ιστολογίας, Χειρουργικής Ογκολογίας, Παθολογίας και Επιδημιολογίας |
Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων | Βιοτράπεζα Καρκίνου |
Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας | Ανοσολογίας-Ιστοσυμβατότητας, Νευρογενετικής. |
Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης | Πνευμονολογίας, Ογκολογίας, Αιματολογίας, Οφθαλμολογίας, Γυναικολογίας, Ιστολογίας-Εμβρυολογίας, Γενετικής και Φαρμακολογίας |
Εθνικό Κέντρο Ερευνών Φυσικών Επιστημών «Δημόκριτος» | Μοριακής Διαγνωστικής, Περιβαλλοντικής Μεταλλαξιογένεσης και Καρκινογένεσης, Κυτταρικής Γήρανσης |
Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών | Γονιδιακής Εκφρασης μέσω Σηματοδότησης Μοριακής και Κυτταρικής Γήρανσης, Χημικής Καρκινογένεσης και Γενετικής Τοξικολογίας |
Ελληνικό Ινστιτούτο Παστέρ | Λοιμωδών Νοσημάτων, Ιατρικής Μικροβιολογίας και Μοριακής Νευροβιολογίας |
Ελληνικό Κέντρο Ερευνών Βιοιατρικών Επιστημών Αλέξανδρος Φλέμιγκ | ¨Εχει εκδηλωθεί έντονο ενδιαφέρον |
Ιδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας-Ινστιτούτο Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνολογίας | ¨Εχει εκδηλωθεί έντονο ενδιαφέρον |
Ελληνικό Ίδρυμα Υγείας | Ομάδα ΕΠΙΚ (Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα Ιατρικής και Κοινωνίας) |
Νοσοκομείο Μεταξά | Μοριακής Ιστοπαθολογίας |
Νοσοκομείο Ευαγγελισμός | Ομάδες Παθολογικής Ανατομικής |
Νοσοκομείο Γ. Παπανικολάου | Τμήμα Αιματολογίας και Μονάδα.... |
Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο | Ομάδα του Τμήματος Διαιτολογίας και Διατροφής |
Αναλυτικοί πίνακες με την καταγραφή του αριθμού και είδους των δειγμάτων που υπάρχουν στις βιοτράπεζες αυτές και σε άλλες που δεν έχουν ακόμα καταγραφεί, είναι υπό προετοιμασία.
Επιχορηγήσεις που έχουν λάβει οι παραπάνω ερευνητικές ομάδες
Μερικές από τις παραπάνω ερευνητικές ομάδες έχουν λάβει στο παρελθόν επιχορηγήσεις για να διενεργήσουν ερευνητικά προγράμματα σχετιζόμενα με τις παραπάνω συλλογές.
Το συνολικό ποσό αυτών των επιχορηγήσεων υπερβαίνει τα 15.000.000 €.
Λεπτομερείς πληροφορίες για τις επιχορηγήσεις αυτές, τους τίτλους τους, το αντικείμενό τους και τους Ερευνητικούς Υπεύθυνους μπορεί να βρεθούν στο σχετικό κείμενο του Παραρτήματος Γ, με τίτλο «Περιγραφή των Ερευνητικών Ομάδων».
Γεωγραφική κατανομή των ενδιαφερομένων φορέων και των δυνητικών χρηστών
Από τη λίστα των συμμετεχόντων φορέων είναι φανερό ότι υπάρχει ενδιαφέρον από ερευνητικές ομάδες από όλες τις Ιατρικές Σχολές/Τμήματα της Ελληνικής επικράτειας, από πολλά Ερευνητικά Κέντρα και από αρκετά Νοσοκομεία.
Η ακριβής κατανομή ανά περιφέρεια/περιοχή της χώρας εμφανίζεται στο χάρτη.
ΠΙΝΑΚΑΣ 4. Κατανομή των Φορέων της Πρότασης
Οι παρεχόμενες πληροφορίες δείχνουν ότι οι φορείς που συμμετέχουν στο πρόγραμμα για τη μελέτη σκοπιμότητας διαθέτουν εκτεταμένη εμπειρία, έχουν ενδιαφέρον για τη συλλογή βιολογικού υλικού και τη δημιουργία/επέκταση βιοτραπεζών, έχουν χρηματοδοτηθεί ικανοποιητικά στο παρελθόν, κατανέμονται σε όλες τις περιφέρειες της χώρας και έχουν ήδη επιδείξει επιστημονική αριστεία.
Επιστημονικά και Οικονομικά αποτελέσματα / Αναμενόμενα Οφέλη
Η μελέτη σκοπιμότητας θα εστιασθεί σε πολλά θέματα που σχετίζονται με τα επιστημονικά και οικονομικά αποτελέσματα από τη δημιουργία του δικτύου Ελληνικών Βιοτραπεζών και με τα αναμενόμενα οφέλη.
- Πρώτον, η αναλυτική καταγραφή όλων των ενδιαφερομένων ερευνητικών ομάδων μαζί μα τα δείγματα και τις πληροφορίες που διαθέτουν θα είναι ένα σημαντικό επίτευγμα, το οποίο θα προωθήσει τις ανταλλαγές πληροφοριών, δειγμάτων, νέα πρωτόκολλα και κινητικότητα των ερευνητών εντός Ελλάδος. Οι συμμετέχουσες στην πρόταση ομάδες έχουν ήδη συνειδητοποιήσει, με τη συγγραφή της πρότασης, πόσο διασπασμένες είναι οι πηγές πληροφοριών και πόσο αντιπαραγωγική είναι αυτή η κατάσταση. Μείωση της διάσπασης θα έχει ασφαλώς θετικά οικονομικά αποτελέσματα, γιατί κατ’ αρχήν θα περιορίσει την άσκοπη επανάληψη των μελετών.
- Δεύτερον, η μελέτη σκοπιμότητας θα επεκτείνει αυτή την παράμετρο και θα διερευνήσει την προστιθέμενη αξία από την καλή πληροφόρηση για τις ενέργειες του BBMRI, για τα κείμενα που έχει δημιουργήσει με βάση την εμπειρία όλων των Ευρωπαϊκών χωρών (ιδιαίτερα με τη χρήση των ερωτηματολογίων για την ακριβή καταγραφή των παραμέτρων των Ελληνικών Βιοτραπεζών), για την αξία της ενεργότερης συμμετοχής σε συναντήσεις ομάδων εργασίας του BBMRI. Πιστεύεται ότι τέτοιες ενέργειες θα βοηθήσουν στην ταχύτερη και αποτελεσματικότερη ενσωμάτωση των Ελληνικών Βιοτραπεζών στο Ευρωπαϊκό γίγνεσθαι, με αποτέλεσμα τη βελτίωση του ερευνητικού επιπέδου της χώρας.
- Τρίτον, η μελέτη σκοπιμότητας θα ασχοληθεί με τις δυσκολίες και τα προβλήματα των Ελληνικών Βιοτραπεζών, ειδικότερα κατά την πρώτη περίοδο του σχηματισμού του προτεινόμενου δικτύου, με την υιοθέτηση των υψηλών προδιαγραφών που προτείνει το BBMRI. Θα γίνει προσπάθεια να συνταχθούν προτάσεις σχετικές με τη βελτίωση του επιπέδου διαδικασιών συλλογής, επεξεργασίας και φύλαξης δειγμάτων.
- Τέταρτον, θα υπάρξει έμφαση σε θέματα που σχετίζονται με τη χρήση νέων τεχνολογιών για συλλογή δειγμάτων, σήμανση, φύλαξη, πρόσβαση, καθώς επίσης και σε θέματα που αφορούν στη στενή συνεργασία μεταξύ ειδικοτήτων που εμπλέκονται στα παραπάνω στάδια. ‘Ενας από τους φορείς, το IMBB-ITE, έχει ιδιαίτερη τεχνογνωσία και πείρα στα θέματα αυτά. Με βάση την προϋπάρχουσα εμπειρία, η μελέτη σκοπιμότητας θα διερευνήσει το εάν η δημιουργία μικρής κλίμακας πρότυπων μονάδων σε τοπικό επίπεδο θα αποτελέσει τον ιδανικότερο τρόπο να δομηθεί η υποδομή, πριν προχωρήσουμε σε ευρείας κλίμακας μονάδες.
- Πέμπτον, είναι ήδη γνωστό ότι πολλά νομικά και βιοηθικά ζητήματα σχετίζονται με τις βιοτράπεζες (όπως για παράδειγμα ποιος είναι ο νόμιμος κάτοχος ενός δείγματος ή τι συμβαίνει με θέματα πνευματικής ιδιοκτησίας σε περίπτωση κάποιας ανακάλυψης). Η μελέτη σκοπιμότητας θα ασχοληθεί με τα θέματα αυτά και θα εμπλέξει έμπειρους σε τέτοια θέματα επιστήμονες οι οποίοι θα βοηθήσουν στην διαμόρφωση προτάσεων προς τη Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας του Υπουργείου Ανάπτυξης. Οι προτάσεις αυτές θα είναι χρήσιμες και για την Ελληνική Κυβέρνηση (υπογραμμίζοντας τη σημασία των ζητημάτων και προτείνοντας θέσεις για συζήτηση και προβολή προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο) και για τους ερευνητές (υποβοηθώντας τις διαδικασίες ανταλλαγής δειγμάτων μεταξύ Κέντρων σε όλη την Ευρωπαϊκή επικράτεια).
- Έκτον, το θέμα του οικονομικού οφέλους για το Ελληνικό κράτος και το σχετιζόμενο θέμα της αειφόρου ανάπτυξης των Ελληνικών Βιοτραπεζών θα αναλυθούν στη μελέτη σκοπιμότητας. Αυτά είναι σημαντικά θέματα και στο οικονομικό και στο επιστημονικό επίπεδο. Η μελέτη σκοπιμότητας θα εξετάσει επίσης την πιθανότητα η δημιουργία Δικτύου να βελτιώσει τις πιθανότητες οικονομικής ανεξαρτησίας των Ελληνικών Βιοτραπεζών, σε σύγκριση με την τωρινή κατάσταση.
- Έβδομον, δεδομένου ότι το προτεινόμενο Δίκτυο θα έχει πέραν της Κεντρικής Βιοτράπεζας του ΙΙΒΕΑΑ και πολλές άλλες τοποθετημένες περιφερικά, η μελέτη σκοπιμότητας θα εξετάσει και θα τεκμηριώσει τα σημαντικά πλεονεκτήματα που θα έχουν οι Ελληνικές Περιφέρειες εκτός Αθηνών. Αναμενόμενα πλεονεκτήματα δεν είναι μόνο τα αυστηρά οικονομικά οφέλη, αλλά και άλλα, όπως για παράδειγμα η αυξημένη κινητικότητα των Ελλήνων επιστημόνων και η ανάπτυξη της περιοχής.
- Όγδοον, η μελέτη θα εστιασθεί και στη σημασία της ενημέρωσης του Ελληνικού κοινού για τις μακροπρόθεσμες ευεργετικές συνέπειες του Ελληνικού πληθυσμού από την ανάπτυξη των βιοτραπεζών και κυρίως από την ενσωμάτωσή τους στην πανευρωπαϊκή προσπάθεια. Η υποδομή των Βιοτραπεζών μαζί με την υποδομή της Μεταφραστικής Έρευνας (EATRIS) αποτελούν μια σαφή ελπίδα για τη βελτίωση των υπηρεσιών υγείας στο μέλλον.
Ικανότητα του δικτύου για την υλοποίηση της μελέτης σκοπιμότητας.
Το προτεινόμενο δίκτυο περιλαμβάνει φορείς και άτομα που διαθέτουν την ικανότητα να υλοποιήσουν την απαιτούμενη μελέτη σκοπιμότητας.
Όπως καταγράφεται και στις επιμέρους περιγραφές κάθε φορέα, το δίκτυο αποτελεί μια εντυπωσιακή συνένωση όλων των Πανεπιστημίων της Ελλάδας που διαθέτουν Ιατρικά Τμήματα, πολλών Ερευνητικών Ιδρυμάτων που ασχολούνται με βασική και μεταφραστική έρευνα, επιλεγμένων Νοσοκομείων και Ιδρυμάτων με ιδιαίτερο ενδιαφέρον σε Βιοτράπεζες. Αποτελούν ήδη μια πρώτη σημαντική καταγραφή των ενδιαφερομένων φορέων για την Ερευνητική Υποδομή των Βιοτραπεζών και με εμπειρία (όπως τεκμηριώνεται από τα στοιχεία που παρατέθηκαν παραπάνω και τα στοιχεία του Παρατήματος) και με σοβαρή χρηματοδοτική υποστήριξη.
Σε επίπεδο προσώπων, η συνύπαρξη γιατρών με κλινικές ειδικότητες (χειρουργοί, παθολόγοι, παιδίατροι, κλπ) γιατρών με εργαστηριακές ειδικότητες (παθολογοανατόμοι, μικροβιολόγοι, επιδημιολόγοι, κλπ) και βασικών επιστημόνων (κυτταρικοί και μοριακοί βιολόγοι, βιοχημικοί, γενετιστές κλπ) δημιουργεί τις προϋποθέσεις για την καταγραφή των σημαντικών ζητημάτων, την ανάδειξη των ιδανικότερων λύσεων για τον Ελλαδικό χώρο και τελικά για την πληρέστερη συμπλήρωση της μελέτης σκοπιμότητας.
Το δίκτυο πέραν των επιστημόνων του βιοϊατρικού τομέα έχει περιλάβει διαπρεπείς επιστήμονες σε ζητήματα Νομικά και Βιοηθικά, που αποτελούν βασικούς άξονες των σύγχρονων Βιοτραπεζών. Η παρουσία τους αποτελεί εγγύηση για την πλέον ολοκληρωμένη μελέτη σκοπιμότητας.
Επίσης, η παρουσία επιστημόνων που ειδικεύονται σε θέματα βιοπληροφορικής σχετιζόμενα με Βιοτράπεζες αποτελεί μιά επιπλέον εγγύηση για την πληρότητα της μελέτης σκοπιμότητας. Η τεχνολογία της (βιο)πληροφορικής είναι ιδιαίτερα κρίσιμης σημασίας για τη αποτελεσματική λειτουργία των βιοτραπεζών. Δεν αποτελεί απλά μία εναλλακτική επιλογή και δεν μπορεί να αποκοπεί από τα βασικά καθήκοντα της βιοτράπεζας προκειμένου να λειτουργεί επιτυχώς και με ασφάλεια. Πρέπει να δίνει τη δυνατότητα στους ερευνητές να επιλέξουν αποτελεσματικά τα υποκείμενα της έρευνας. Αυτή η δυνατότητα είναι ζωτικής σημασίας για την επακόλουθη καταμέτρηση και εξέταση που διάγουν οι ερευνητές στα βιολογικά δείγματα και τελικά καθιστά δυνατή τη στατιστική ανάλυση των μεταβλητών ελέγχου (δημογραφικών στοιχείων και κλινικών μεταβλητών), των προγνωστικών μεταβλητών (τυπικά των βιολογικών μετρήσεων που γίνονται στα δείγματα) και των εξαρτημένων μεταβλητών (τυπικά της κλινικής έκβασης).
Τέλος, ειδικοί στο πεδίο των Οικονομικών της Υγείας έχουν περιληφθεί, με στόχο να παρουσιάσουν μια εμπεριστατωμένη και υπεύθυνη άποψη για το πιθανολογούμενο οικονομικό όφελος από τη δημιουργία του Δικτύου.
Ποιότητα και αποτελεσματικότητα της πρότασης και του Δικτύου και το πλάνο / σχέδιο εργασίας
Περιγραφή της συνολικής στρατηγικής του σχεδίου εργασίας
Η Ελλάδα αυτή τη στιγμή υστερεί σε σχέση με πολλές άλλες ευρωπαϊκές χώρες στον τομέα των βιοτραπεζών. Η καθυστέρηση αυτή σε μεγάλο βαθμό οφείλεται στους λόγους που αναφέρθηκαν παραπάνω για τις μεμονωμένες Ευρωπαϊκές Βιοτράπεζες, δηλαδή στην έλλειψη μεγάλου αριθμού δειγμάτων, έλλειψη συντονισμού σε σχέση με τα πρωτόκολλα για συλλογή και φύλαξη δειγμάτων, αλλά και σε έλλειψη βιοπληροφορικής υποστήριξης, και έλλειψη σαφών οδηγιών και πλαίσιου σε θέματα νομικά και ηθικά. Ασφαλώς όμως προεξάρχουσα θέση έχει η εξαιρετικά ελλιπής οικονομική υποστήριξη, η οποία οδηγεί σε αριθμητικό περιορισμό των συλλογών και σε μείωση του χρονικού τους ορίζοντα. Το γεγονός αυτό αποτελεί τεράστια σπατάλη πόρων, η οποία πρέπει να αποφευχθεί στο μέλλον.
Το Ιδρυμα Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών προτείνει να αποτελέσει τον Συντονιστικό Φορέα στην προσπάθεια να διενεργηθεί μια μελέτη σκοπιμότητας για τη δημιουργία Δικτύου Ελληνικών Βιοτραπεζών. Η πρόταση βασίζεται και στο γεγονός ότι το ΙΙΒΕΑΑ είναι αυτή τη στιγμή το Κέντρο που εκπροσωπεί την Ελλάδα στο ευρωπαϊκό πρόγραμμα BBMRI, ότι έχει αποκτήσει σχετική εμπειρία κατά τη διάρκεια του πρώτου χρόνου της προπαρασκευαστικής φάσης του BBMRI και ότι έχει ξεκινήσει την κατασκευή ικανού χώρου για τη στέγαση στο κοντινό μέλλον της Ελληνικής Εθνικής Βιοτράπεζας και για το συντονισμό του προτεινόμενου δικτύου.
Με την παρούσα πρόταση προτείνεται κατά την προπαρασκευαστική φάση του δικτύου βιοτραπεζών το έργο να εστιασθεί σε ζητήματα επιστημονικά, διοικητικά, τεχνικά, νομικά, και οικονομικά.
Συγκεκριμένα προτείνεται το BBMRI-GR κατά την εξάμηνη διάρκεια του προγράμματος να προβεί στις παρακάτω ενέργειες:
- Πρώτον, να οργανώσει μια αποτελεσματική διοικητική δομή η οποία θα εγγυάται τη συμπλήρωση της μελέτης σκοπιμότητας (περιλαμβανομένης και της στρατηγικής για την ιδανικότερη χρήση της Ευρωπαϊκής Υποδομής) και την αποτελεσματικότητα της διάχυσης της πληροφορίας. Περισσότερες λεπτομέρειες περιγράφονται στον Τύπο Ενεργειών 1 (ΤΕ1).
- Δεύτερον, να κάνει μια αναλυτική καταγραφή όλων των υπαρχουσών βιοτραπεζών (και των πληθυσμιακών και των σχετιζόμενων με ασθένειες) και να περιγράψει τα χαρακτηριστικά τους. Η ενέργεια αυτή θα βοηθηθεί με ερωτηματολόγια, πολλά από τα οποία έχουν ήδη δημιουργηθεί από το Ευρωπαϊκό BBMRI. Η έκθεση πεπραγμένων από αυτή την ενέργεια θα αποτελέσει το πρώτο κεφάλαιο της μελέτης σκοπιμότητας. Περισσότερες λεπτομέρειες περιγράφονται στον Τύπο Ενεργειών 2 (ΤΕ2).
- Τρίτον, να εμβαθύνει στα υπάρχοντα προβλήματα που σχετίζονται με τη συλλογή και φύλαξη δειγμάτων και πληροφοριών. Αυτό είναι ένα σημαντικό θέμα, δεδομένου ότι η αξία κάθε δείγματος συνδέεται άμεσα με τη χρήση των ιδανικότερων πρωτοκόλλων συλλογής και επεξεργασίας και με το ποσό της πληροφορίας που το συνοδεύει. Η έκθεση πεπραγμένων από αυτή την ενέργεια θα αποτελέσει το δεύτερο κεφάλαιο της μελέτης σκοπιμότητας. Περισσότερες λεπτομέρειες περιγράφονται στον Τύπο Ενεργειών 3 (ΤΕ3).
- Τέταρτον, να ενεργοποιήσει μια ομάδα ειδικών σε θέματα (Βιο)πληροφορικής για να καταγράψει την τρέχουσα κατάσταση στην Ελλάδα και για να προτείνει βελτιώσεις σε πρωτόκολλα υποβολής δεδομένων και σε τεχνικές μοντελοποίησης και ανωνυμοποίησης. Αυτή η ενέργεια θα ασχοληθεί επίσης με τη ροή των πληροφοριών και προς τις δύο κατευθύνσεις (Ευρωπαϊκό BBMRI, BBMRI-GR, μεμονωμένες βιοτράπεζες και ανάστροφα). Η έκθεση πεπραγμένων από αυτή την ενέργεια θα αποτελέσει το τρίτο κεφάλαιο της μελέτης σκοπιμότητας. Περισσότερες λεπτομέρειες μπορεί να ανευρεθούν στον Τύπο Ενεργειών 4 (ΤΕ4).
- Πέμπτον, να ασχοληθεί με ηθικά, νομικά και κοινωνικά ζητήματα σχετιζόμενα με βιοτράπεζες. Αυτή η ενέργεια θα ασχοληθεί επίσης με τον εναρμονισμό των υπαρχόντων Ευρωπαϊκών και Ελληνικών πλαισίων και θα επιχειρήσει να προτείνει σχετικά με θέματα λειτουργικά και σχετικά με συμβάσεις. Η έκθεση πεπραγμένων από αυτή την ενέργεια θα αποτελέσει το τέταρτο κεφάλαιο της μελέτης σκοπιμότητας. Περισσότερες λεπτομέρειες μπορεί να ανευρεθούν στον Τύπο Ενεργειών 5 (ΤΕ5).
- Έκτον, να διερευνήσει το οικονομικό όφελος της Ελλάδας από τη σύσταση ενός δικτύου βιοτραπεζών, να προσφέρει μια ανάλυση κόστους/οφέλους για εναλλακτικά σενάρια και να προτείνει μεθόδους που μπορούν να οδηγήσουν σε οικονομική αυτονομία των ελληνικών βιοτραπεζών. Η έκθεση πεπραγμένων από αυτή την ενέργεια θα αποτελέσει το πέμπτο κεφάλαιο της μελέτης σκοπιμότητας. Περισσότερες λεπτομέρειες μπορεί να ανευρεθούν στον Τύπο Ενεργειών 6 (ΤΕ6).
- Έβδομον, να ετοιμάσει με προσοχή όλα τα απαραίτητα βήματα ώστε να επιτευχθεί η πλέον αποτελεσματική διασπορά των πληροφοριών που θα συλλεγούν από το προτεινόμενο πρόγραμμα και τους συμμετέχοντες επιστήμονες. Ο προγραμματισμός για την ενέργεια αυτή θα περιλαμβάνει την κατασκευή και συνεχή ανανέωση ειδικού δικτυακού τόπου, την οργάνωση πολλών συναντήσεων μελών του BBMRI-GR με ενδιαφερόμενα μέλη της επιστημονικής κοινότητας, την πρόσκληση ειδικών από το Ευρωπαϊκό δίκτυο βιοτραπεζών να επισκεφθούν την Ελλάδα και να δώσουν τις συμβουλές τους στους υπεύθυνους του προγράμματος, κλπ. Η έκθεση πεπραγμένων από αυτή την ενέργεια θα αποτελέσει το έκτο και τελευταίο κεφάλαιο της μελέτης σκοπιμότητας. Περισσότερες λεπτομέρειες περιγράφονται στον Τύπο Ενεργειών 7 (ΤΕ7).
Οι παραπάνω δράσεις περιγράφονται συνοπτικά στους παρακάτω Τύπους Ενεργειών (ΤΕ) που ακολουθούν:
Αριθμός Τύπου Ενέργειας (ΤΕ) | 1 | Μήνας έναρξης 0 | Σύνολο | 6 |
Τίτλος Τύπου Ενέργειας (ΤΕ) |
| Συντονισμός του προγράμματος | ||
Στόχος του συγκεκριμένου Τύπου Ενέργειας Οι στόχοι του ΤΕ1 είναι οι ακόλουθοι: Επίβλεψη και στενή παρακολούθηση της προόδου του έργου ώστε να επιτευχθούν οι στόχοι που περιγράφονται στα πακέτα εργασίας. Συντονισμός των λειτουργιών και της συνεργασίας μεταξύ των επιτροπών που θα αναλάβουν την εκπόνηση της μελέτης σκοπιμότητας. | ||||
Αριθμός Τύπου Ενέργειας (ΤΕ) | 2 | Μήνας έναρξης 0 | Σύνολο | 6 |
Τίτλος Τύπου Ενέργειας (ΤΕ) |
| Απογραφή των υφισταμένων Βιοτραπεζών | ||
Στόχος του συγκεκριμένου Τύπου Ενέργειας Καταγραφή των υπαρχουσών Βιοτραπεζών στην Ελλάδα και των χαρακτηριστικών γνωρισμάτων τους | ||||
Αριθμός Τύπου Ενέργειας (ΤΕ) | 3 | Μήνας έναρξης 0 | Σύνολο | 6 |
Τίτλος Τύπου Ενέργειας (ΤΕ) |
| Προβλήματα Βιοτραπεζών | ||
Στόχος του συγκεκριμένου Τύπου Ενέργειας Η καταγραφή των ζητημάτων σχετικά με τα οφέλη και τα προβλήματα που αντιμετώπισαν στις δραστηριότητες τους οι ελληνικές βιοτράπεζες | ||||
Αριθμός Τύπου Ενέργειας (ΤΕ) | 4 | Μήνας έναρξης 0 | Σύνολο | 6 |
Τίτλος Τύπου Ενέργειας (ΤΕ) |
| Βιοπληροφορική υποστήριξη | ||
Στόχος του συγκεκριμένου Τύπου Ενέργειας Η παροχή Βιοπληροφορικής υποστήριξης σε ζητήματα σχετικά με τη ροή πληροφοριών, την κωδικοποίηση του εκάστοτε δείγματος και την κατασκευή ιστοσελίδας | ||||
Αριθμός Τύπου Ενέργειας (ΤΕ) | 5 | Μήνας έναρξης 0 | Σύνολο | 6 |
Τίτλος Τύπου Ενέργειας (ΤΕ) |
| Βιοηθικά, Νομικά και Κοινωνικά Ζητήματα (ELSI) | ||
Στόχος του συγκεκριμένου Τύπου Ενέργειας Να προσεγγισθούν ηθικά, νομικά και κοινωνικά ζητήματα που σχετίζονται με βιοτράπεζες. Θα επιδιωχθεί ο σχεδιασμός ενός ενιαίου, συνεκτικού και εφαρμόσιμου ηθικού και νομικού πλαισίου, το οποίο θα ενσωματώνει κοινωνικές διαστάσεις, για την ίδρυση ελληνικής ερευνητικής υποδομής βιοτραπεζών, ικανού να εναρμονίζεται με το Ευρωπαϊκό σύστοιχό του, και η διαμόρφωση αντίστοιχων στρατηγικών και σεναρίων ως βάση για μια λειτουργική έννοια και για περαιτέρω συμφωνίες και σύναψη συμβολαίων | ||||
Αριθμός Τύπου Ενέργειας (ΤΕ) | 6 | Μήνας έναρξης 0 | Σύνολο | 6 |
Τίτλος Τύπου Ενέργειας (ΤΕ) |
| Εκτίμηση του κόστους και των ωφελειών | ||
Στόχος του συγκεκριμένου Τύπου Ενέργειας O σκοπός του ΤΕ6 είναι η εκτίμηση των οικονομικών μεγεθών και επιπτώσεων που συνεπάγεται η υλοποίηση ενός προγράμματος για τη δημιουργία Δικτύου Υποδομών Βιοτραπεζών στην Ελλάδα
| ||||
Αριθμός Τύπου Ενέργειας (ΤΕ) | 7 | Μήνας έναρξης 0 | Σύνολο | 6 |
Τίτλος Τύπου Ενέργειας (ΤΕ) |
| Διάχυση των πληροφοριών | ||
Στόχος του συγκεκριμένου Τύπου Ενέργειας Η διάχυση των πληροφοριών που θα συγκεντρωθούν από όλες τις ομάδες εργασίας του προγράμματος και αυτών που θα παραχθούν από το ευρωπαϊκό BBMRI | ||||
PERTT Diagram showing the relationship of the different Activity Types
Δομή και σχήμα διαχείρισης και οι αντίστοιχες διαδικασίες
Το προτεινόμενο πρόγραμμα θα έχει μια αποτελεσματική και ευέλικτη δομή διαχείρησης. Μια δομή σε τέσσερα επίπεδα έχει σχεδιαστεί.
- Ο Συντονιστής
- Η Επιστημονική και Διοικητική Επιτροπή
- Η Συμβουλευτική Επιτροπή
- Η Γενική Συνέλευση
Ο Συντονιστής (Δρ. Δημήτρης Θάνος) θα είναι σε συνεχή επαφή με τη Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας του Υπουργείου Ανάπτυξης. Θα παρακολουθεί και θα είναι υπεύθυνος για όλες τις διαδικαστικές και οικονομικές ενέργειες του προγράμματος. Θα είναι υπεύθυνος για την προετοιμασία και την υποβολή αναφορών προς τη ΓΓΕΤ μέσα στις καθορισμένες προθεσμίες και για την υποβολή των αιτήσεων για πληρωμές. Θα παρακολουθεί τη συνεχή επαφή και ενημέρωση του προγράμματος με το αντίστοιχο Ευρωπαϊκό πρόγραμμα BBMRI. Θα βρίσκεται σε συνεχή επαφή με την Επιστημονική και Διοικητική Επιτροπή και με τη Συμβουλευτική Επιτροπή.
Η Επιστημονική και Διοικητική Επιτροπή θα επικουρεί τον Συντονιστή στην καθημερινή διοίκηση του προγράμματος. Η Επιτροπή θα οργανώνει τις συναντήσεις του προγράμματος και θα φροντίζει ώστε αναφορές από τις συναντήσεις και από τις εργασίες των Τύπων Ενεργειών να υποβάλλονται έγκαιρα και να συζητώνται. Θα βοηθήσει τον Συντονιστή ώστε η Μελέτη Σκοπιμότητας να ολοκληρωθεί και να υποβληθεί εγκαίρως στο τέλος του προγράμματος.
Η Επιστημονική και Διοικητική Επιτροπή θα αποτελείται από τους Υπεύθυνους όλων των Τύπων Ενεργειών (Δρς. Θάνος για ΤΕ1, Μοσχονάς για ΤΕ2, Πατσούρης για ΤΕ3, Τσικνάκης για ΤΕ4, Σούρλας κια Τσινορέμα για ΤΕ5, Χαρώνης για ΤΕ6), από ένα μέλος της Διοικητικής Επιτροπής του προγράμματος EATRIS-GR (Δρ. Ευστρατιάδης) και από έναν διεθνούς φήμης ειδικό με εκτεταμένη εμπειρία σε συντονισμό ερευνητικών προγραμμάτων (Δρ. Τριχόπουλος).
Η Επιστημονική και Διοικητική Επιτροπή θα είναι επίσης υπεύθυνη για την συνολική οικονομική διαχείριση του προγράμματος, με στόχο την ελαχιστοποίηση της γραφειοκρατίας και τη μεγιστοποίηση της αποτελεσματικότητας και της ευελιξίας μεταξύ των Φορέων του προγράμματος.
Η Επιστημονική και Διοικητική Επιτροπή θα είναι επίσης σε συνεχή επαφή και ενεργό διάλογο με όλους τους Συντονιστές των Φορέων που συμμετέχουν στο πρόγραμμα, με στόχο τον καλύτερο δυνατό συντονισμό του προγράμματος.
Η Συμβουλευτική Επιτροπή θα αποτελείται από διεθνούς φήμης ειδικούς, κανείς από τους οποίους δεν θα έχει σχέση με τη διοίκηση του προγράμματος. Τα μέλη της θα έχουν ευρύτατη γνώση των θεμάτων που αφορούν στη βασική έρευνα και τις εφαρμογές της στην Ιατρική και σχετίζονται με διάφορες πτυχές των Βιοτραπεζών.
Τα μέλη της περιλαμβάνουν:
- Δρ. Καφάτο, Διευθυντή του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Έρευνας
- Dr. Metspalu, Institute of Molecular and Cell Biology Tartu University, Estonian Biocentre
- Δρ. Ιωαννίδη, Καθηγητή Υγιεινής, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων
- Δρ. Μουτσόπουλο, Καθηγητή Παθολογικής Φυσιολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και
- Δρ. Κωστάκη, Καθηγητή Χειρουργικής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών
Η Συμβουλευτική Επιτροπή θα παρέχει συμβουλές σε ένα γενικότερο πλαίσιο για την μελέτη σκοπιμότητας και θα δράσει σαν εξωτερικός ειδικός σύμβουλος.
Η Γενική Συνέλευση θα αποτελείται από όλους τους επιστήμονες που συμμετέχουν στο πρόγραμμα. Η Γενική Συνέλευση θα συνέλθει τρεις φορές, μία στην αρχή, μία στη μέση και μία προς το τέλος του προγράμματος. Θα συμμετέχει στη γενική συζήτηση των θεμάτων που θα έχουν αναφερθεί σαν σημαντικά στη μελέτη σκοπιμότητας και θα έχει ενεργό ρόλο στη συγγραφή του τελικού κειμένου της μελέτης.